Kastracja i sterylizacja u kotów: koszty, pielęgnacja i alternatywy

Według ostatniego badania* przeprowadzonego przez globalną koalicję ekspertów ds. dobrostanu zwierząt, w Polsce na ulicach żyje 750 tysięcy kotów, a w schroniskach przebywa ich blisko 32,5 tysiąca. Z raportu wynika również, że jedynie 57 procent opiekunów kotów w Polsce zdecydowało się na kastrację swojego pupila.

Koty osiągają dojrzałość płciową w wieku siedmiu miesięcy i rozmnażają się w sposób niekontrolowany przez całe życie. Niechciane kocięta są porzucane lub oddawane do schronisk dla zwierząt. Chociaż kastracja kotów nie jest obowiązkowa w Polsce, to nawet bez odpowiednich przepisów powinno się kastrować koty i kotki, ponieważ zabieg ten, poza aspektami związanymi z ograniczeniem nadmiernego i nieplanowanego rozmnażania zwierząt, niesie ze sobą wiele korzyści dla Ciebie i Twojego pupila.

• brak niechcianego potomstwa
• brak rui u kotki i zaprzestanie znaczenia terenu przez kocury
• średnio dwukrotnie wyższa oczekiwana długość życia zwierzęcia
• niższe ryzyko zarażenia się poważnymi chorobami zakaźnymi, takimi jak FIV (koci AIDS) lub FeLV (białaczka) od osobników tego samego gatunku
• minimalizacja występowania chorób hormonalnych

Innym efektem kastracji jest mniejsza ochota zwierzęcia na długie wędrówki. Podczas gdy niewykastrowane koty często wędrują po okolicy nawet przez wiele kilometrów, wykastrowane zwierzęta chętniej pozostają w swoim znajomym otoczeniu. Koty domowe rzadziej uciekają z domu. W rezultacie rzadziej stają się one ofiarami wypadków drogowych, a ich średnia długość życia jest znacznie wyższa.

Potocznie termin kastracja jest używany w odniesieniu do kocurów, a sterylizacja do kotek. Z weterynaryjnego punktu widzenia są to jednak dwa zupełnie różne zabiegi:

Podczas kastracji weterynarz usuwa gruczoły płciowe zwierzęcia. U kocurów są to jądra (orchidektomia), a u kotek jajniki (owariektomia). Czasami weterynarz usuwa również u kotek macicę (owariohisterektomia). Jest to konieczne, jeśli w macicy pojawiły się już patologicznie zmiany i na przykład występuje ropomacicze (ropne zapalenie macicy). Jeśli jajniki zostaną usunięte, macica zaniknie samoistnie. Dlatego też w przypadku zdrowych kotów zabieg ten z reguły jest wystarczający. Jeśli zwierzę nie ma gruczołów płciowych, staje się trwale bezpłodne. Kolejnym skutkiem kastracji jest brak produkcji hormonów płciowych i związanego z tym popędu płciowego.

Podczas sterylizacji podwiązuje się nasieniowody u kocura a jajowody u kotki. Zwierzę staje się przez to bezpłodne, jednak nie znikają objawy towarzyszące związane z popędem płciowym, takie jak ruja, konfliktowość, uciekanie z domu i chęć kota do wędrówek.
Dlatego też bardziej powszechną praktyką jest kastracja kotów i kotek. To kompleksowe rozwiązanie, które nie tylko zapobiega nieplanowanemu i nadmiernemu rozmnażaniu się, ale również ułatwia wspólne życie człowieka i zwierzęcia.

Kastracja jest zabiegiem chirurgicznym. Dlatego budzi często wiele obaw o bezpieczeństwo pupila. Podobnie jak w przypadku innych operacji, kastracja wiąże się z ryzykiem związanym z narkozą i operacją.

U młodych i zdrowych kotów podczas tego rutynowego zabiegu zwykle nie występują żadne komplikacje. Na wszelki wypadek weterynarz dokładnie bada kota przed zabiegiem i omawia z właścicielem ewentualne zagrożenia. Czasami konieczne są dodatkowe badania, takie jak badanie krwi, prześwietlenie czy USG, aby prawidłowo ocenić ryzyko związane z narkozą czy zabiegiem chirurgicznym dla danego zwierzęcia.

W związku z tym, że kastracja jest zabiegiem chirurgicznym, wiąże się z nią szereg możliwych zagrożeń, występują one jednak stosunkowo rzadko: Zdarza się, że kot nie toleruje środków znieczulających. Jeśli występują u niego problemy z sercem, wątrobą czy nerkami może dojść do stanu zagrażającego życie podczas operacji. Senioralny wiek i inne zaburzenia zdrowotne dodatkowo zwiększają to ryzyko.
Jednakże młode i zdrowe koty z reguły dobrze tolerują ten drobny zabieg.

Aby usunąć gruczoły płciowe kota, konieczne jest wykonanie niewielkiego nacięcia skóry. Taka rana zwykle goi się bez żadnych problemów. W rzadkich przypadkach może jednak wystąpić krwawienie pooperacyjne lub mogą pojawić się problemy związane z gojeniem się rany.

Możliwe jest również zakażenie patogenami i związany z tym stan zapalny.
Jeśli obawiasz się ryzyka i masz jakiekolwiek wątpliwości, porozmawiaj o tym ze swoim weterynarzem. Udzieli Ci on szczegółowych porad i odpowie na Twoje pytania.

Podobnie jak u ludzi, u kotek również istnieje możliwość stosowania antykoncepcji hormonalnej. Tłumi ona cykl płciowy, co zapobiega rui lub przerywa ją. Metoda ta jest wyjątkowo lubiana przez hodowców, którym nie zależy na trwałym ograniczeniu płodności. Jednakże lista możliwych skutków ubocznych jest długa, dlatego ten rodzaj antykoncepcji powinno się stosować tylko przez ograniczony czas. Jeśli kot zwymiotuje lub niepostrzeżenie wypluje tabletkę, ochrona antykoncepcyjna nie zostanie zapewniona.  Dostępne są również zastrzyki hormonalne. W związku z tym, że wykonuje je weterynarz, są one pewniejsze i skuteczniejsze niż tabletka. Jednak podobnie jak w przypadku pigułki, możliwe są skutki uboczne, dlatego nie zaleca się długotrwałego stosowania.
Metody barierowe, takie jak specjalne majtki czy kombinezony ochronne, nie są skuteczną metodą antykoncepcyjną i mogą być dla kota uciążliwe.

Kastracja powinna mieć miejsce nie później niż w momencie pojawienia się instynktu płciowego. Jeśli masz parę kotów lub koty wychodzące, uważnie obserwuj zwierzęta i dla pewności rozważ wykonanie zabiegu nieco wcześniej. Zabieg przeprowadza się zwykle między szóstym a ósmym miesiącem życia. Wczesną kastrację weterynarz może przeprowadzić przed osiągnięciem dojrzałości płciowej już od ósmego tygodnia życia kota.

Optymalny czas kastracji zależy od kilku czynników i zwykle nie można go jednoznacznie określić. Koty zazwyczaj osiągają dojrzałość płciową w wieku od pięciu do dziewięciu miesięcy, chociaż u dużych ras może to nastąpić znacznie później (od 11 do 21 miesiąca życia). U kocurów dojrzewanie płciowe rozpoczyna się w wieku od ośmiu do dziesięciu miesięcy. Kastracja generalnie stanowi większe ryzyko dla starszych lub chorych zwierząt niż dla młodych, zdrowych kotów.

Praktyka kastrowania kotów dopiero po ich pierwszej rui lub pozwalania im przynajmniej raz cieszyć się macierzyństwem nie jest poparta dowodami naukowymi. Ruja może powodować duży stres hormonalny u kotki, a także zmiany behawioralne, takie jak zwiększona lękliwość, stres i niepokój. Ponadto wzrasta ryzyko chorób macicy i gruczołów mlekowych. Samica często przeraźliwie miauczy oraz tarza się po podłodze. Zaczerwieniony obszar narządów płciowych i drżące tylne nogi są również oznakami gotowości do krycia. U kotek może również wystąpić ciąża urojona. Jeśli jednak kotka jest już w rui, należy koniecznie poczekać z kastracją, ponieważ w tym czasie jajniki są mocniej ukrwione, co stwarza większe ryzyko w przypadku zabiegu. Najlepiej skonsultować się wcześniej z weterynarzem w sprawie terminu kastracji.
W przypadku kocurów należy rozważyć kastrację wkrótce po rozpoczęciu znaczenia terytorium. Gdy kot przyzwyczai się bowiem do pozostawiania śladów zapachowych, prawdopodobnie będzie to robił również po usunięciu jąder.

Chociaż kastracja stanowi ingerencję w organizm, mimo wszystko zazwyczaj jest ona dla zwierzęcia mniejszym obciążeniem niż stała hormonalna antykoncepcja. W związku z tym, że jest to jednorazowy wydatek, jest ona również korzystniejsza dla portfela.

Cena kastracji kotki lub kocura zależy od weterynarza. Zazwyczaj wynosi między 100 a 300 zł. Często można jednak wykonać ją bezpłatnie lub za niewielką dopłatą, dzięki akcjom organizowanym przez liczne miasta i gminy. Wszelkie informacje – o terminie akcji i zasadach uczestnictwa – można uzyskać w urzędzie odpowiednim dla swojego miejsca zamieszkania.

Ważne, aby kot w dniu operacji był na czczo. Z reguły może on zjeść swój normalny posiłek wieczorem poprzedniego dnia. Jeśli kot nie zje wszystkiego, zabierz pozostałą karmę i zadbaj, by kot nie przyjmował już nic poza wodą. Te sześć do ośmiu godzin postu jest ważne, aby w przypadku wystąpienia wymiotów nie doszło do zadławienia.

• Rano w dniu kastracji przywozisz swojego pupila do gabinetu weterynaryjnego.
• Weterynarz ponownie bada zwierzę.
• Następnie kot otrzymuje narkozę i zasypia.
• Personel strzyże obszar poddawany zabiegowi, a następnie myje, dezynfekuje i przykrywa go sterylnym materiałem.
• Weterynarz wykonuje niewielkie nacięcie skóry i usuwa jądra lub jajniki.
• Po wykastrowaniu kota rana zostaje opatrzona, a zwierzę przeniesione do sali pooperacyjnej.
• Po południu możesz odebrać swojego pupila.

U kocurów skutki kastracji są minimalne. Nacięcie na mosznie jest bardzo niewielkie, dlatego weterynarz często nie musi nawet zszywać rany. Szybko goi się ona sama.
U kotek konieczne jest większe nacięcie brzucha, które weterynarz następnie zszywa. Kot otrzymuje leki przeciwzapalne wspomagające proces gojenia, a także środki przeciwbólowe.

Po powrocie do domu kot nadal będzie bardzo zmęczony i wyczerpany, co jest efektem narkozy. Niektóre zwierzęta reagują również niepokojem, problemami z koordynacją i lekkim odurzeniem. Pozwól kotu się wyspać i odpocząć, a efekty uboczne wkrótce powinny ustąpić. Zadbaj o to, aby miejsce odpoczynku zwierzęcia było zawsze higienicznie czyste, regularnie zmieniając koce lub ręczniki. Aby zaoszczędzić mu długich wędrówek, umieść miskę z jedzeniem i kuwetę w jego pobliżu. Koniecznie miej kota na oku, aby w razie czego zapobiec niebezpiecznym zachowaniom jak wspinanie się czy skakanie lub zauważyć pogorszenie jego stanu.

Większość kotów już po kilku dniach przestaje odczuwać ból. Gojenie się rany pooperacyjnej trwa jednak od 10 do 14 dni. Kotka lub kocur przez kilka pierwszych dni musi zatem nosić kołnierz, aby zapobiec lizaniu rany czy gryzieniu szwów. Wykonuj pielęgnację pooperacyjną ściśle według zaleceń weterynarza i zwracaj uwagę na możliwe oznaki infekcji. Może to być zaczerwienienie, nieprzyjemny zapach lub wydzielina w miejscu wykonania zabiegu. W przypadku wystąpienia takich objawów natychmiast skontaktuj się z weterynarzem. Warto jest, w miarę możliwości, nie zostawiać zwierzęcia samego w domu. Koty wychodzące powinny pozostać w domu do czasu zagojenia się rany.

Szwy zwykle usuwa się około dziesięciu dni po operacji. Tyle czasu może również zająć całkowite zagojenie się rany. U kocurów rana często goi się znacznie szybciej, ponieważ wykonywane są tylko małe nacięcia. Po zakończeniu procesu gojenia koty wychodzące mogą znów normalnie wychodzić na zewnątrz.

Niektóre koty po kastracji reagują prychaniem, drapaniem lub gryzieniem. Takie zachowanie jest absolutnie normalne i zwykle ustępuje po kilku dniach. Istnieje kilka powodów zwiększonej agresji u kota:

• wizyta u weterynarza zestresowała zwierzę.
• rana chirurgiczna boli.
• kot nie jest przyzwyczajony do noszenia kołnierza.
• równowaga hormonalna jest zaburzona.

Dla niektórych kotów wizyta u weterynarza jest bardzo stresująca. Budzą się one w obcym otoczeniu i mają wokół siebie ludzi, których nie znają. Daj swojemu kotu czas na otrząśnięcie się z tego szoku. Najlepszym sposobem jest przygotowanie dla niego ustronnego miejsca, w którym znajdzie swoje legowisko, jedzenie i kuwetę. Pozostaw go tam w spokoju, dopóki sam do Ciebie nie przyjdzie.

Nacięcie brzucha będzie bolało przez kilka dni, zwłaszcza u kotek. W pierwszych dniach nadal działać będą podane przez weterynarza środki przeciwbólowe. Jeśli ich działanie ustąpi, rana będzie powodowała u kota ból. Ponieważ zwierzę nie rozumie, co się z nim dzieje, często reaguje agresywnym zachowaniem. Miej to na uwadze i zachowaj dystans, jeśli kot sygnalizuje drapaniem i prychaniem, że nie chce być dotykany lub w inny sposób niepokojony.

Wiele kotów nie toleruje kołnierza ochronnego, ponieważ ogranicza on ruchy i ogranicza pole widzenia. Koty często reagują na niego rozdrażnieniem lub są przestraszone. Na szczęście kołnierz potrzebny jest tylko przez kilka dni. Jeśli zwierzę czuje się w nim wyjątkowo źle, wygodniejszą opcją jest body wykonane z miękkiego materiału.

Możesz także zdjąć kołnierz ochronny i obserwować, co zrobi Twój kot. Niektóre koty nie dotykają rany. Jeśli Twój kot jest jednym z nich, może chodzić bez kołnierza, jeśli Ty jesteś w pobliżu. Jednakże w początkowym okresie dla pewności zakładaj mu kołnierz na noc.

Po usunięciu gruczołów płciowych produkcja hormonów płciowych zostaje zatrzymana, a równowaga hormonalna kota ulega zmianie. Przejściowe wahania hormonalne mogą mieć wpływ na zachowanie kota w pierwszych dniach lub tygodniach po zabiegu. Wiele kotów odczuwa większą senność niż zwykle i częściej szuka bliskości ze swoimi właścicielami, podczas gdy inne są rozdrażnione i trzymają dystans. Zwiększona wrażliwość na bodźce z otoczenia i mniejsza tolerancja innych zwierząt domowych również często się zdarzają. Ważne jest, aby uzbroić się w cierpliwość, ponieważ zachowania te wynikają z wahań hormonalnych i zazwyczaj z czasem ustępują.

Oprócz krótkotrwałych zmian behawioralnych spowodowanych stresem, bólem czy wahaniami hormonalnymi, mogą wystąpić również trwałe skutki kastracji. Koty zmieniają swoje zachowanie i często wykazują inne cechy charakteru.

Kastracja ma wpływ na zachowania seksualne kocurów. Walki terytorialne i pozostawianie śladów zapachowych całkowicie znikają. Niespokojne zwierzęta wydają się teraz bardziej zrównoważone, agresja wobec osobników tego samego gatunku zmniejsza się, a chęć wędrowania w poszukiwaniu partnera ustępuje. Jednak pewne wyuczone wzorce zachowań mogą utrzymywać się nawet po kastracji. Wczesne szkolenie i pozytywne wzmocnienie mogą pomóc w zapobieganiu niepożądanym przyzwyczajeniom.

Podsumowując, po kastracji kocur jest spokojniejszy i nieco bardziej leniwy niż wcześniej. Ponieważ mniej się rusza, dużo leży i drzemie, ważne jest, aby regularnie motywować go do ruchu odpowiednimi zabawami.
Zabawy ruchowe sprzyjają budowaniu więzi z właścicielem, pozwalają spalić sporo kalorii i zapewniają urozmaicenie w codziennym życiu kota. Kup wędkę dla kota, piłkę lub mysz i sprawdź, czym Twój futrzany przyjaciel lubi bawić się najbardziej.

Również kotki po zabiegu mają bardziej zrównoważony charakter. Jednym z najważniejszych skutków kastracji jest u nich brak występowania rui. W rezultacie są znacznie mniej zestresowane i nawiązują bliższe więzi ze „swoimi” ludźmi. Po operacji charakter kotki może zmieniać się w różny sposób. Niektóre zwierzęta nie są tak żądne przygód jak wcześniej. Wykastrowane kotki lubią za to wspólną zabawę i przytulanie.

Jeśli zauważysz jakiekolwiek inne poważne zmiany w zachowaniu swojego zwierzaka, bez wahania skonsultuj się z weterynarzem. Pomoże on ustalić, czy kotka cierpi z powodu bólu i w razie potrzeby udzieli wskazówek, jak pomóc jej w tej sytuacji.

Częstym argumentem przeciwko kastracji jest przekonanie, że powoduje ona u kotów problemy ze wzrostem. Nie musisz się jednak martwić: kastracja kotów nie ma znaczącego wpływu na wielkość ich ciała. Po operacji młode koty rosną do takich samych rozmiarów jak niewykastrowane osobniki. Skutki kastracji wpływają bowiem jedynie na zachowania płciowe, a nie na wzrost i wielkość.

Najbardziej oczywiste skutki kastracji obejmują zmiany w metabolizmie kota, ponieważ hormony płciowe są odpowiedzialne między innymi za apetyt i zapotrzebowanie energetyczne zwierzęcia. Dlatego też po kastracji apetyt wzrasta, a zapotrzebowanie na energię spada o około 30 procent. W związku z tym wykastrowane koty mają tendencję do nadwagi.

W związku z tym, że standardowa karma dla kotów ma zaspokajać zapotrzebowanie na energię i składniki mineralne niewykastrowanych zwierząt, nie jest wskazane ograniczenie ilości podawanego pokarmu. W dłuższej perspektywie organizm kota nie będzie wówczas otrzymywał wystarczającej ilości witamin i minerałów, co może prowadzić do ich niedoboru. Lepiej jest przestawić kota na karmę, która będzie dostosowana do potrzeb kotów wykastrowanych. Często zawiera ona obniżoną zawartość tłuszczu i kalorii, a ponadto powinna mieć w sobie wystarczającą ilość wysokiej jakości białka, aby utrzymać masę mięśniową. Poza tym błonnik może wzmocnić uczucie sytości i wspomagać optymalne trawienie. Taka gotowa karma jest dostępna zarówno w formie karmy mokrej, jak i suchej.

Zacznij zmieniać dietę kota krok po kroku jeszcze na tydzień przed terminem kastracji. Przez pierwsze dwa dni zastępuj jedną czwartą pokarmu niskokaloryczną karmą dla kotów. Trzeciego i czwartego dnia podawaj obie karmy w proporcjach pół na pół. Pod koniec tygodnia podawaj zwierzęciu trzy czwarte karmy dietetycznej i jedną czwartą normalnej karmy. Po kastracji napełniaj miskę kota wyłącznie nową karmą. Ogranicz również liczbę przekąsek i wybieraj niskotłuszczowe i/lub niskokaloryczne warianty.

Gdy rana się zagoi, a stres związany z wizytą u weterynarza pójdzie w niepamięć, efekty kastracji będą tylko pozytywne. Twoje futrzaki będą czuły się bardziej komfortowo we własnej skórze i będą odprężone. Ty również odczujesz teraz odprężenie, ponieważ wspólne życie z wykastrowanymi dorosłymi kotami jest o wiele spokojniejsze.